Saskia van Dongen

“Zin in?” Het wordt mij deze weken regelmatig gevraagd. Heb jij weer zin om te beginnen? Een lastige vraag. Enerzijds ben ik voldaan en ontspannen na een heerlijke vakantie en voel ik enige drang om me weer nuttig te maken. Ik kijk uit naar het weerzien van collega’s en klanten en het samenwerken aan interessante projecten. Maar als ik naar mijn agenda en mailbox kijk, gaat mijn aandacht uit naar afspraken waar ik tegenop zie en voel ik de werkdruk weer opkomen. Dan denk ik, liever nu nog even niet. Hoe kan ik mijn prettige gevoel van de vakantie vasthouden in mijn werk, zodat ik kan blijven genieten? Misschien denk je net zo over de start van het schooljaar. Misschien sta je er heel anders in. Hoe je het ook wendt of keert, volgende week stromen in Zuid-Nederland de klassen weer vol met kinderen. De leerkrachten mogen ze welkom heten. Een mooi moment. Natuurlijk heb je je voorbereid op de nieuwe groep en zul je je best doen om al die kinderen hartelijk te ontvangen.  Bij de eerste ontmoeting vallen de zorgen van je af, want de kinderen slokken de eerste schooldag al je aandacht op.

Grote overgang

Zes weken vakantie en geen school. Dat is een lange tijd, waarin de kinderen letterlijk en figuurlijk doorgroeien. Een tijd van vrij zijn, samen met je ouders op pad, lekker spelen, buiten als het kan en binnen als het moet. Eindeloos gamen, film kijken of andere dingen doen waar je je in kan verliezen.  Ondertussen voortdurend in contact (gebleven) met vrienden. De laatste vakantieweek begint het bij de meeste kinderen wel te kriebelen, anders wel bij de ouders die de kinderen wijzen op het einde van het vrije leventje. Volgende week gaat de wekker weer af, ochtendrituelen in een hurry op naar school. Een nieuwe groep, een nieuwe juf/meester of mentor. Hoe zal het gaan?

Sommige kinderen brengen zichzelf alvast in de schoolsfeer door het verzamelen van hun schoolspullen, versieren van de agenda of afspraken maken met schoolvrienden. Ze kijken er naar uit om hun klasgenoten weer te zien, de nieuwe leerkracht te ontmoeten, samen gericht en gestructureerd aan de slag te gaan. Andere kinderen stellen het moment van ‘denken aan school’ uit tot de laatste dag.

Gelukkig gaan de meeste kinderen graag naar school. Maar dat geldt niet voor iedereen. Denk aan kinderen met weinig positieve sociale contacten, of pestervaringen, kinderen die niet gemotiveerd zijn in leren op school of lage verwachtingen hebben van zichzelf. Uit onderzoek van Lisette Hornstra (2013) blijkt dat jongens, kinderen uit etnische minderheden en lage sociaal-economische klasse vanaf groep 5 een minder goede werkhouding laten zien. Wellicht zien zij ook meer tegen school op. Kinderen gaan dus, net als de leerkrachten, met verschillende gevoelens en verwachtingen naar school. Het is voor hen ook weer wennen.

Groepsvorming

Omdat de kinderen elkaar lange tijd niet meer hebben gezien hebben en ondertussen veel gebeurd is, begint elk schooljaar de groepsvorming opnieuw. Hoe zorg jij als leerkracht dat de kinderen een goede start maken? Ga je strak beginnen, en laat je teugels vieren als het kan. Of neem je de tijd om te kijken wat er gebeurt, hoe de kinderen op elkaar reageren, en onderneem je actie als het nodig is? Volgens R. van Engelen (van het boekje Grip op de groep) is het belangrijk om vanaf dag 1 de regie te nemen en met de groep te werken aan een positieve band, door samen met de groep vanuit gedeelde waarden en normen, afspraken te maken over de omgang met elkaar, de werkhouding en de leerdoelen van het jaar. Zo voorkom je dat (een kleine) groep kinderen zelf het heft in handen gaat nemen.

Eigenlijk gaat het om de juiste dingen doen op het juiste moment. Interventies die passen bij de behoeften van kinderen in een bepaalde fase van de groepsvorming. In het schema hieronder zie je wat de kinderen nodig hebben van de leerkracht in de verschillende fasen van groepsvorming (Tuckman, Kees van Overveld) gedurende het schooljaar. De normingfase is hier, anders dan het natuurlijk groepsvormingsproces, voorop geplaatst om aan te geven dat de leerkracht direct de touwtjes in handen moet nemen.

Fases van de groepsvorming	Algemene onderwijsbehoeften van de groep
Forming:De kat uit de boom kijken, elkaar verkennen	Een leraar die leerlingen met elkaar in gesprek brengt Ondersteuning bij het ontdekken van de leer- en leefomgeving Een leraar die ieder kind het gevoel geeft erbij te horen
Norming:Groepsnormen bepalen	Een leraar die duidelijk is Een leraar die de regels en gedragsverwachtingen expliceert Een leer- en leefomgeving die veilig is
Storming: Wie is de baas?	Hulp bij het bepalen van ieders positie in de groep Een leraar die aandacht besteedt aan het omgaan met conflicten Activiteiten die pestgedrag voorkomen Groepsgenoten die respect tonen voor elkaar, elkaars mening en karakter
Performing: De groep is gevormd, de rollen zijn verdeeld, nu nog eraan blijven werken om terugval te voorkomen.	Een leer- en leefklimaat waarin plezier, rust en orde het uitgangspunt zijn Activiteiten die uitnodigen tot samenwerken Een leraar die ieders talent tot bloei laat komen
Adjourning: Evalueren, afsluiten en vooruitkijken	Een leraar die leerlingen voorbereidt op het naderende afscheid Een pedagogisch klimaat waarin de sfeer tot aan het eind plezierig is

Komende weken komt het er op aan. Dus, meteen aan de slag. Hierbij een paar handige tips voor in de klas:

Tips

1. Begroet de kinderen dagelijks bij de klasdeur
Dan heb je met elk kind even persoonlijk contact, je kunt zien hoe vandaag de vlag ervoor staat bij het kind en daarmee rekening houden in je les.

2. Richt samen met je kinderen de klas in
Geef de kinderen inspraak bij de inrichting van de klas en laat ze het voor een deel ook zelf doen. Maak ruimte voor het werk van de kinderen, foto’s en ander materiaal over wat hen bezig houdt op dat moment (voetbalclub, filmster), bepaal samen hoe je in groepjes zit, zorg voor een verjaardagskalender en weekoverzicht met bijzondere gebeurtenissen. Het kan nog extremer. Chantal van Ophuizen en Jeroen Smits zijn vorig jaar de uitdaging aangegaan door te starten met een lege klas. Over hun ervaringen schreef Chantal van Ophuizen vorig jaar een leuke blog op www.hetkind.org : “Vandaag mogen jullie het zeggen”.

3. Doe regelmatig een activiteit waardoor de kinderen elkaar beter leren kennen
Een concreet voorbeeld: kinderen in de kring, in tweetallen vertellen ze kort over zichzelf (belevenis n de vakantie, of wie je bent, wat je graag doet, met wie je thuis woont), vervolgens vatten de kinderen het verhaal van de ander samen aan de klas. Zo heeft iedereen tegelijk iets kunnen vertellen over zichzelf, leren de kinderen elkaar kennen, en leren ze actief te luisteren en samen te vatten. Belangrijk hierbij is dat de kinderen de eerste weken ervaren dat ze dingen gemeen hebben met elkaar. Dat versterkt het gevoel van ‘erbij horen’. Daar past ook een keer een liedje bij om lekker samen uit je dak te gaan.

4. Bepaal samen met je groep wat belangrijk is dit jaar
Maak afspraken met je groep over de omgang met elkaar. Formaliseer dit na een paar weken door samen met de kinderen bijvoorbeeld een poster te maken met de vastgestelde afspraken en laat hun handtekening daar onder zetten.

5. Geef veel complimenten
Met het geven van opstekers of complimenten over concreet gedrag maak je duidelijk wat je van de kinderen verwacht. Een ideale verhouding tussen opstekers en negatieve kritiek is 4 : 1. Vaker dan je misschien denkt. En als je ook nog meent wat je zegt, wordt je opmerking goed ontvangen. Complimenten bepalen sterk de sfeer in de groep, dat merkt elk kind.

6. Evalueer regelmatig
Met elkaar leren en leven in een groep gaat met ups an downs. Sta regelmatig stil bij de groepssfeer en het gedrag van eenieder. Wat was helpend en wat niet? Hoe doen we het de volgende keer beter, anders?

7. Maak schoolafspraken
Zorg ervoor dat je schoolafspraken maakt over jullie aanpak in de eerste weken van het schooljaar. Evalueer na 6 weken de sfeer van elke groep in het team. Onderneem zo nodig actie. Een goed voorbeeld is het Sint Jozefschool protocol 

Ik wens iedereen die met een nieuwe groep kinderen van start gaat weer veel succes. Ga ervan genieten en hopelijk zijn mijn tips zinvol voor het groepsproces.

Meer weten over groepsprocessen?

Wil je graag eens in gesprek gaan rondom groepsprocessen bij jou op school? Ik begeleid scholen op het gebied van groepsprocessen. Voor meer informatie klik hier of neem contact op met mij of laat een reactie achter hieronder.